- ...al die opvattingen?
- Nou, ja, een hoop dan..in ieder geval die over schandaalkunst..
- ..zeg het eens..
- ..dat ze gebaseerd zijn op godvergeten achterhaalde principes.
- Okee. Leg maar even uit dan. Maar niet te lang, want ik heb nog een afspraak.
- Neem ene Bataille.
- Een chique Frans duel?
- Nee, lul, Georges. Die ging er net als een Freud, S. vanuit dat er in het leven van den mensch twee driften bepalend zijn voor diens handelen en voelen. Te weten eros en thanatos. Oftewel: levenslust en doodsdrift. Het idee van beide belegen heren is dat de mens er hoe dan ook naar zal streven om iedere vorm van ongemak of spanning af te laten vloeien. Je levenlust zorgt er aldus voor dat je blij bent - geen spanning dus - en je doodsdrift zorgt ervoor, bijvoorbeeld in de herhaling van pijnlijke gebeurtenissen, dat je controle krijgt over je ellende en dat daarmee ook de spanning afneemt. In ultieme zin kun je alle frust achter je laten als je dood bent, vandaar doodsdrift. Bataille gaat ervan uit dat deze driften nergens zo goed uitgedrukt kunnen worden als in de kunst. Kunst moet van hem dan ook per defintie schandaalkunst zijn.
- Dat gaat me effe te snel.
- Leg ik het wat langzamer uit. De levenslust manifesteert zich in sexuele gedragingen. De doodsdrift in allerhande uitingen van agressie. Vanuit maatschappelijk oogpunt kan je de mensheid daarin niet ongebreideld zijn gang laten gaan, dus hebben wij een en ander gereguleerd. Intermenselijk door middel van wet- en regelgeving. Intramenselijk door de benoeming van het introject. Datgene dat je naar binnensleept aan waarden en normen en die je een schuldgevoel of schaamte bezorgen als je ze overtreedt. Nu denkt Bataille dat wij ten diepsten ons souverein willen voelen, dat wil zeggen: vrij van alle beperkingen en zonder doodsangst. Wij zijn dus voortdurend geneigd om taboes te doorbreken. Via transgressie, het moedwillig overschrijden van grenzen, naar extase, waarin het goddelijke u ten deel zal vallen. Klinkt mooi, toch?
- Klinkt als gezanik.
- Het kan nog veel erger. Omwille van die goddelijke openbaring zou volgens Bataille alle kunst dus een schandaal-karakter moeten hebben. Overschrijdt alle denkbare taboes en je bent zo vrij als een aap. Welk een zaligheid! Maar nou mijn probleem. De veronderstellingen van zowel Bataille als Freud zijn al sinds jaar en dag succesvol onderuit gehaald in gefundeerde kritieken. Nergens is de zogenaamde doodsdrift wetenschappelijk gedocumenteerd. Nu wordt er in het land der denkers wel meer geventileerd dat niet falsifieerbaar is, en op zich is dat geen bezwaar tegen een opvatting. Maar in dit geval vind ik dat wel bezwaarlijk. Er zijn namelijk genoeg zeg maar erkende theorieen, die dus wel door onderzoek zijn bevestigd, die een beeld geven van onze wezenlijke behoeften.En daar is niks geen dood of losgeslagen sex bij. In moderne varianten kunnen wij zonder schaamte nog steeds terugvallen op wat Maslow eens zo mooi onder elkaar heeft gezet. Van primaire levensbehoeften tot aan zelfactualisatie. Hier komt geen erotiek en geen doodsdrift aan te pas. Erkend, dus daarmee een goed instrument om het fundament onder de opvattingen van Bataille weg te maaien.
- Maar we vinden schandaalkunst toch ook leuk..? Toch?
- Ja, dat geef ik toe. Maar ik denk dat het tijd is om via een andere theorie tot een verklaring of rechtvaardiging te komen. En bovendien denk ik dat het tijd is dat de kunstwereld zich bezint op een standpunt ten aanzien van het fenomeen schandaalkunst. Maar eerst die nieuwe theorie. Als het de inderdaad de bedoeling is dat de mens zo weinig mogelijk last heeft van spanningen, daarin geef ik Freud en Bataille wel gelijk, dan hebben wij een moderner denkkader dat dat kan verklaren. Csikszentmihalyi heeft onderzoek gedaan naar het verschijnsel flow. Daarvan is sprake als je met veel energie helemaal opgaat in wat je doet. Dan heb je geen last van spanning, neen, dan ben je zielsgelukkig. Hij trof het verschijnsel in eerste instantie vooral onder kunstenaars aan. Voorwaarden zijn dat je een duidelijk doel hebt, dat het niet te moeilijk voor je is, dat je direct succes hebt en een autoletische persoonlijkheid helpt ook.
- Een wat?
- Een persoonlijkheid die maakt dat je nieuwsgierig bent, volhardend, jezelf niet centraal stelt en een hoog aspiratieniveau hebt.
- Aha. Maar wat wil je nu eigenlijk zeggen?
- Dat ik me erger aan het steeds maar weer teruggrijpen op verkalkte begrippen als erotiek en dood om een maatschappelijk schokeffect van beeldende kunst te kunnen verklaren en te legitimeren.
- Maak je punt en schiet een beetje op. Ik moet zo weg.
- Schandaalkunst kun je in onze tijd al lang niet meer op die manier betheoretiseren. Ik denk dat schandalen nu in twee categorieen zijn in te delen. Ten eerste de schandalen die ontstaan uit de behoefte om schade te berokkenen aan heilige huisjes die in het maatschappelijk verkeer niet meer heilig zijn. Dit vind ik schandalen in positieve zin; daar kan een maatschappij van groeien. Ik denk dat kunst kan bijdragen aan een maatschappelijk bewustzijn, de cognitie, ten aanzien van waarden en normen. Ik denk dat concrete gedragsbeinvloeding meer in de sfeer van secundaire effecten ligt. Maar een bijdrage aan de maatschappelijk aanvaarde ethiek vind ik bijzonder wenselijk. Daarin kunnen kunstenaars sturend optreden, zelfs door middel van provocatie en schandalen. Ze moeten dat niet per se van mij omdat ze een zogenaamde levens- of doodsdrift hebben, nee, ze kunnen dat omdat ze zich betrokken en verantwoordelijk voelen en daar al hun energie in steken.
- Ambtenaar.
- En ten tweede de schandalen die ontstaan uit de perverse behoefte van hele volkstammen om eigen ongenoegen te kanaliseren door het te projecteren op willekeurige slachtoffers die zich daar op dat moment goed voor lenen. Zo kan het publiek een kunstenaar ten onrechte gebruiken om een schandaal te creeeren. Maar evenzogoed kunnen kunstenaars ook hun persoonlijk ongenoegen schandalig verwerken in hun maaksel. Dat heeft in mijn beleving niets meer te maken met de sociaal-maatschappelijke functie van kunst. Dat heeft te maken met negatieve projectie. Kunstenaars bijvoorbeeld, die terecht iets aan de kaak willen stellen, dat wat onhandig aanpakken en die vervolgens worden veroordeeld voor bijvoorbeeld pedofilie, dat riekt in mijn beleving naar achteloze schandaalzucht. Dat is een kunstenaar uit Finland echt overkomen.
- Ja. Ulla Karttunen.
- Als je zo stom bent om expliciet kinderpornografisch materiaal onder het mom van cultureel protest aan het publiek te tonen, dan vind ik een veroordeling terecht. Had je maar beter na moeten denken. Je hebt als kunstenaar ook een verantwoordelijkheid. Baby-etende chinese so-called artists mogen voor mij ook rechtstreeks worden afgevoerd naar Carandiru Penitentiary. Maar als je de intentie hebt om vanuit je flow, dus totaal bezield, de overeenkomst tussen pak-hem-beet de wijk Palenstein te Z. en de toestand in Syrie aan de kaak te willen stellen, dan heb je mijn zegen.
- Wat is daar schandalig aan?
- Niets. Mijn credo is dat je als kunstenaar een boodschap moet hebben die wel schandaleus mag zijn, maar die niet moet beschadigen ter bevrediging van allerhande lage lusten. Ik ben voor proportionaliteit en subsidiariteit.
- Mooi. Dan wil ik nu gaan.
- Waar moet je eigenlijk naar toe?
- Ik heb een afspraak met Sophie van hiernaast.
- Sophietje? Wat moet je daarmee, die is pas vier?
- Neuken tussen haar tieten.
- Wat?!
- Ja, maar dan moet ik wel eerst haar borstkas intrappen.
