- Sorry, personeel, mag ik even..
Hier en daar geirriteerde blikken, maar de meesten gaan opzij om haar ruimte te geven. Niemand schijnt haar te herkennen.
- Godver, laat ze zich onbedoeld ontvallen als iemand in het gedrang rode wijn knoeit op haar witte jurk.
Wanneer ze het podium bereikt, werpt ze een keurende blik op de opstelling. Katheder in het midden, zwarte doek van plafond tot vloer. Zoals afgesproken. Glaasje water? Ja, staat er ook.
Met moeite drukt Pars zich op en klimt naar haar plaats van bestemming.
- Van het uitzicht genoten?, denkt ze, terwijl ze haar jurk recht trekt.
Ze tikt op de microfoon, maar de zaal lijkt zich er niets van aan te trekken. Alle begin is moeilijk, denkt Pars. Iets te laat wordt de spot op haar gericht en het zaallicht gedimd. Ard had nog aangeboden haar te introduceren, maar daar had ze geen behoefte aan gehad.
Ze schraapt haar keel en zegt duidelijk gearticuleerd: - Goedemorgen, dames en heren...
Het geroezemoes houdt aan. - Goe-de mor-gen, da-mes, he-ren!
Enigszins opgelaten moet Pars constateren dat gewoon niemand luistert en het te druk heeft met socializen. Wat nu? Een derde poging: - Dames en heren! Een hele goedemorgen...
Maar nog voor Pars haar wens heeft uitgeproken wordt zij overstemd door een harde lach, vooraan bij het podium. - Leuk, denkt Pars. Ze probeert in haar onbeholpenheid overeind te blijven en maakt dankbaar maar gegeneerd gebruik van een inval. Ze laat een harde boer in de microfoon:
- BURKEhhh!
Ah, eindelijk aandacht, constateert ze opgelucht.
- Goedemorgen, dames en heren. Op uw gezondheid, zou ik willen zeggen. Fijn dat u allemaal bent gekomen, op deze vroege zondagmorgen. En dat u wilt luisteren naar mijn verhaal over het sublieme in mijn werk.
Een licht gemompel ontstijgt aan de zaal. Een klein kind dat met zijn ouders is meegesleept, vindt in dit moment de gelegenheid om ook hoorbaar een boer te laten.
- Allereerst neem ik u mee langs de klassieke, maar voor sommigen nog zeer actuele gedachten van Edmund Burke over dit onderwerp. En omdat wij mensen van vandaag de dag zijn (mensen van de dag, denkt Pars, terwijl ze door oreert) leg ik een verbinding met hedendaagse opvattingen en theorieen over sublimiteit. Het sublieme, bedoel ik. En ik wil uiteindelijk uitkomen bij mijn eigen werk, dat nu nog hier achter mij voor u verborgen is, maar dat ik straks voor u zal onthullen. Voor degenen die dat willen: na mijn inleiding kunt u uw bod uitbrengen bij mijn galerist Ard. Ze wijst naar rechts.
Pars laat even een stilte vallen en scant de zaal op welwillendheid, maar krijgt geen indicaties. Wat doen die lui hier eigenlijk...
- Edmund Burke was een denker uit de achtiende eeuw, de eeuw van de Romantiek. Hij heeft onder meer nagedacht over hoe het toch kan, dat mensen gefascineerd kunnen zijn door de meest verschrikkelijke beelden. Hij had daar al denkend een verklaring voor gevonden.
Vooraan wil iemand een glas op de rand van het podium zetten, maar stoot het direct weer om.
- Al denkende dus. En die verklaring hield in, dat verschrikkelijke beelden, mits men ze in een veilige omgeving bekijkt, leiden tot een bezetting van de geest. Je wordt erdoor in beslag genomen. Kent u dat?
Er wordt een vinger hoog opgestoken en een serveerder wringt zich met een vol dienblad van de rand van de zaal naar de vrager.
- Bezetting. Je denkt niet meer, je voelt niet meer, althans volgens Burke, je gaat op in de fascinatie voor de dreiging die daar buiten jou zichtbaar is. Dat is belangrijk: je moet wel het idee hebben dat jij en de dreiging uit elkaar te houden zijn en ook blijven, anders werkt het niet. Met het sublieme. En dan kun je vervolgens, in de aanschijn van die verschrikking, een hartstocht, een verlangen ervaren, dat ongekend is. Burke maakt daarbij een onderscheid tussen...
Iemand niest keihard. En roept vervolgens keihard: Sorry! Dat wordt door de andere kant van het gezelschap beantwoord met en even luid: Gezondheid. Gegrinnik.
- ...een onderscheid dus tussen het sublieme en schoonheid. Subliem wordt het alleen als het gaat om associaties met zelfbehoud, met pijn en gevaar. Schoonheid is volgens hem voorbehouden aan verschrikkelijke beelden, die het voorbestaan van de gemeenschap raken. Is het nog te volgen?
- Mam, wanneer gaan we? hoort Pars vanaf rij drie.
- Nu is er een nog jonge Nederlandse denker, ene meneer Rutte, ik weet niet of het familie is, nee, die vindt dat meneer Burke er naast zit met zijn gedachten over het sublieme. Ze zijn het eens over het idee, dat subliem altijd te maken heeft met een onderscheid van object en subject...
Sssst, sist de moeder.
- ... en dat er sprake is van een zeker verrassingseffect. Subliem ervaar je dus kortstondig, het komt van buitenaf. En ze zijn het ook eens over het idee dat de mens op dergelijke momenten iets van, eh, de goddelijke oorsprong beleeft, de zijnsoorsprong, ja, en dat dat dus overweldigend is, ook, maar dan zegt Rutte, dat die ervaring plaats vindt op emotioneel, rationeel en moreel vlak. Geestelijk gezien. Het sublieme is volgens hem esthetisch. Kijk, daar wijkt hij af van Burke. Die maakte het onderscheid tussen esthetisch en subliem en noemt het bovendien irrationeel overweldigend. Ik vind zelf..
Pars onderbreekt zichzelf om even een slokje water te nemen. Ze verslikt zich. Waarvan de zaal gebruik maakt door her en der de bediening eveneens aan te roepen voor een verversing. Luid proestend en naar adem happend hervindt Pars zich na enige tijd. De voorste rijen hebben zich intussen weer naar achteren gericht en zijn in een kabbelende conversatie met de gelederen daarachter verwikkeld.
- ..ik vind zelf dus! Ik vind zelf dus, dat dat helemaal niet kan. Wat Rutte beweert. Je kunt niet een primaire, alles overweldigende innerlijke ervaring hebben op die drie niveaus. Het gaat er nou juist om, denk ik dan, dat je overweldigd wordt. Dan valt er niks meer te denken of te voelen of te vinden. Dan ga je even helemaal op in het moment. In dat verschrikkelijke beeld. Emoties, meningen zijn volgens mij eerder een reactie op een sublieme ervaring, dan dat ze er deel van uitmaken. En dat brengt mij op gedachten en erkende theorieen op andere terreinen dan het denken. In de tijd van Burke was er natuurlijk nog niet zoveel over bekend, maar...
- Je hebt een vlek! roept de klierende kleuter die eigenlijk allang weg had gewild. Pars is van haar stuk gebracht.
- Een vlek, eh..?
- Ja. Op je tiet!
Pars kijkt het kind nu recht aan.
- Pas maar op, zegt ze, als ik erin knijp zit jij straks ook onder.
Punt gemaakt.
- Wat wij nu bijvoorbeeld weten, is dat mensen zich aangetrokken kunnen voelen tot rampen. Ramptoerisme. En dat is volgens professor Paul van Lange helemaal niet altijd een kwalijke zaak. Nee. Mensen willen graag naar rampen kijken, omdat ze daarvan wat te leren hebben. Te leren dus. Voor zichzelf, denk aan het zelfbehoud van Burke, of voor hun naasten. Ramptoeristen blijken volgens onderzoek bijvoorbeeld ook vaak empathische gevoelens te koesteren voor de slachtoffers.
Het wordt wat stiller in de zaal.
- Je kunt dat zien als een soort legitiem voyeurisme, zeg maar...
Nu is het echt stil. De blikken zijn op Pars gericht. Wat heeft dit met jouw werk te maken, drukken enkele vragende ogen uit. Ook afkeuring, her en der. Besmuikt, verlekkerd glimlachen.
- Alles dat afwijkend is, trekt aandacht, is boeiend. Mensen willen er dus van leren. Kunnen omgaan met zo'n dreiging voor als het hen ooit mocht overkomen. Een soort psychologische nieuwsgierigheid. Sensatiezucht, tuurlijk, speelt ook een rol. Maar het hoeft dus niet per se negatief te zijn. Veel van dergelijke voyuers voelen weldegelijk een vorm van schaamte, terwijl ze kijken naar wat ze zien.
- Oeps, een hypnotische suggestie, denkt Pars.
Ze kijkt de zaal monsterend aan. Geen reactie.
- Ons lichaam blijkt dus volgens onderzoeken op afstand empathisch te kunnen reageren. We worden als het ware biologisch geraakt. Dat heeft helemaal niets meer met denken te maken, geloof ik. Het levert ons een gevoel van verbondenheid, van saamhorigheid.
- En nu weer contact maken, denkt Pars, en ze kijkt over de hoofden van haar publiek heen de zaal in.
- De meest extreme vorm van verbondenheid is de alomvattende eenheidservaring. Herkent u de relatie met het sublieme? Deze ervaringen worden in de transpersoonlijke of transcendente psychologie beschreven. Daar hoef je dus ook helemaal geen denker voor te zijn, zoals Burke. Je raakt bij dergelijke ervaringen vervuld van het mysterie, dat in je eigen ziel blijkt te huizen. Daar kunnen die verschrikkelijke beelden ons bij helpen, ons te realiseren dat we een ziel hebben, dat we verbonden zijn met de schepping, diens maker en alles en iedereen om ons heen...
- Nu drijf je wel door, hoor, denkt Pars tussen haar tekst door, maar er komt geen protest uit de zaal.
- En de helpers bij uitstek, op weg naar die innerlijke gewaarwording van eenheid, naar het overstijgen van gevoel en verstand, dat zijn de kunstenaars onder ons. En dat treft, want ik ben een!
Triomfantelijk grijnst Pars haar publiek toe. Een paar koppen knikken hoopvol.
- Dan is nu het moment aangebroken, dat ik mijn nieuwste werk met u zal delen. U heeft het vast al begrepen: met deze productie wil ik u het sublieme doen ervaren. Ik wil bereiken, dat u dezelfde eenheid en verbondenheid gewaarwordt als ik toen ik het maakte.
Rechts van Pars, in de coulissen, begint Ard alvast te klappen. Anderen vallen in, in afwachting van wat ze te zien krijgen.
- Dames en heren, ik presenteer u mijn nieuwste werk! Het heeft alleen geen titel. Dus.
Het zaallicht wordt voluit gezet. Sommigen kijken omhoog, alsof ze voor het eerst de lampen ontdekken. Pars trekt het zwarte doek opzij. De menigte gaapt zichzelf aan in een rij van 11 levensgrote, grijsgetinte spiegels.
Het geklap verstomd.
Het kind roept: Mamma, ik moet nu plassen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten