Als voorlopig laatste aflevering in een serietje over Waterhouse, voel ik het als mijn verantwoordelijkheid om u enigszins te onderhouden over waartoe Waterhouse en diens club heeft geleid, om vervolgens de cirkel rond te breien en u nader te informeren over mijn eigen ambities.

Zoals eerder gemeld, werd Waterhouse samen met Millais, Hunt, Rosetti en Morris gerekend tot de pre-rafaelieten. Een groepje dwarsdenkers, dat dacht dat het goddelijke in de schilderkunst vooral van voor Rafael stamde. Rafael was, zoals u wellicht weet, een schilder uit het Italie van de 15e eeuw; hij leefde van 1483 tot 1529 om precies te zijn. Hoge Renaissance dus. Deze grote meester wordt wel tot het Idealisme gerekend (want zonder -isme geen erkenning). Dit is een stroming waarbij de beleiders beweren, dat de fysieke wereld ondergeschikt is aan de geestelijke. En in die geestelijke wereld meende men aanknopingspunten te hebben gevonden voor een dogmatische visie op het ideale uiterlijk. Ha, da's vreemd: fysiek zij minderwaardig, maar tegelijk diende het fysieke wel canonisch ideaal afgebeeld te worden. Nu wordt alles pas interessant als het ergens wringt, zo ook de Idealistische opvattingen. In het spanningsveld van realiteit en ideaal heeft Rafael een aantal evergreens nagelaten die er niet om liegen. Zie foto 6 bijvoorbeeld - meneer werd wereldberoemd met zijn ingetogen en toch zeer sprekende madonna's met kind. Je zou er haast een fysieke beleving bij ervaren, zo fraai. Fraai vanwege eenvoud, helderheid. Fraai vanwege de harmonie die de schilder naar mijn mening weet te bereiken tussen ideaal en werkelijkheid. Ik waardeer dus zeker de ambities van deze oude meesters, dat zij hun heil beproefden in de geestelijke wereld. Fysiek zonder geestelijk, ik moet er eerlijk gezegd niet aan denken!

Wat ik echter wat minder geslaagd vind, en misschien is dat een opvatting die ik zou moeten kunnen delen met de pre-rafaelieten, is dat Rafael zijn uiteindelijke producten altijd veel meer ontdoet van enige expressie dan bijvoorbeeld zijn studies. Zie foto's 3, 4 en 5.

Op de tekening van de vrouw in cotra-post is nog een zweem van een geopende mond te zien. Misschien teveel gelijkend op de hedendaagse pijpenkop, zodat Rafael nimmer dergelijke banale uitdrukkingen tot olieverf heeft gepromoveerd. In de bijgevoegde tekening van een man speelt hij met de spiertonus rond de ogen, waardoor het effect van een misterieuze,moeilijk te interpreteren glimlach ontstaat. Da's op zich toch heel wat interessanter dan zo'n uitgestreken Madonna, maar ook deze wulpse oopvatting van Rafael haalde nimmer het doek. En de laatste bijgevoegde tekening van een muze, foto 3, vind ik subliem in subtiliteit en haar tijd ver vooruit voor wat betreft het herkennen en weergeven van minimal cues in gelaatsuitdrukking.

Kijkt, en daar is het mij nu om te doen. Die kleine aanwijzingen, die vaak maar een fractie van een seconde waarneembaar zijn, en dan vaak ook nog slechts voor een geoefend oog, die een inzicht geven in de belevingswereld van de vertoner. Juist aan de hand van deze kleine cues vind het merendeel van de onbewuste communicatie plaats. En die onbewuste communicatie maakt op haar beurt weer het merendeel uit van ueberhaupt iedere communicatie.

Maar eerst nog even terug naar de pre-rafaelieten. Zij hadden bedacht dat Rafael en consorte eigenlijk toch wel waren doorgeschoten in hun ambities van het verwezenlijken van een ideaal. Waarom ze nu juist Rafael moesten hebben, is mij overigens niet geheel duidelijk, want als je behoefte hebt aan verzet tegen manierisme in het algemeen, dan kan ik nog wel een aantal smakelozer voorbeelden geven dan Rafael. Ik zou de pre-rafaelieten geheel vrijblijvend geadviseerd kunnen hebben hun pijlen eens te richten op de hellenistische grootheidswaan, maar dat is helaas buiten de realiteit.

Die pre-rafaelieten dus, zochten naar manier van schilderen die zij veronderstelden te zijn aanwezig in het era van voor Rafael, en die gekenmerkt werd door een hang naar zuiverheid van vorm conform de natuur en niet conform de geest. Zij verwierpen het Geistliche in de kunst (met dank aan Kandinsky) echter niet; in hun voorkeur voor literaire onderwerpen komt dit geestelijke aspect toch weer naar voren. Zie foto 2; de Ophelia van Millais, uit de Hamlet van Shakespear. Broeva, haro, zou Obelix roepen, want op dit punt lijkt het dat ik mijn goeroes gevonden heb in de pre-rafaelitische broederhoed. Nou, nee dus. Niet helemaal. Schilderen naar de natuur: prachtig. Analogieen met de literatuur: smakelijk. Gelijkvormigheid van smoelen: gadver. Ik had u beloofd de cirkel rond te breien en op dat punt ben ik nu ongeveer aangeland.

Ik vind het namelijk nogal stom om de schat aan bewust waargenomen uitdrukkingsmogelijkheden waarmee de psychologie ons verrijkt heeft, onbenut te laten in de kunst.

Freud heeft echter wat dit betreft al genoeg credits gehad in mijn beleving; ik vind dat hem eigenlijk al teveel eer is gegund door de surrealisten die ineens aandacht kregen voor de droomwereld van den mensch. Nou ja, het was ook wel een terechte ontwikkeling in de kunst, het surrealisme.

Bovendien kan ik het de pre-rafaelieten niet verwijten dat zij geen kennis hebben genomen van bijvoorbeeld een Paul Ekland, die zulke interessante smoelenboeken heeft geproduceerd. Want Ekland kenden zij helemaal niet. Een slap aftreksel van wat deze Amerkikaanse psychiater aan inzicht heeft verworven, wordt momenteel in de tv-serie Lie to me vertoond. Genieten van de liegende mens, ik kan het u aanraden.

Dus tadaaa! Daar gaapt het grote gat, de ultieme niche in de kunstemakerswereld, die schreeuwt om een adequaat antwoord. Kunst die de brutaliteit van de zichtbare, natuurlijke werkelijkheid weergeeft en tegelijkertijd zoekt naar manieren om de geestelijke wereld recht te doen. Ach, hoe moeilijk kan dat nou zijn. Dat antwoord zal ik dus wel even geven. Hoe lang ik daarover ga doen is alleen niet te voorspellen. Ik wou beginnen met een herinterpretatie van Circe Individuosa; lancering verwacht medio 2010.

Om u een eerste indruk te geven van hoe ik zelf met minimal cues meen te moeten omspringen, wil ik u los van de twee portretten die ik u in mijn eerste blog in deze serie toonde, graag een psychologische erupte mijner geest laten zien aan de hand van een betrekkelijk recent werk, foto 1. Uit veiligheidsoverwegingen heb ik in dit geval echter het gehele smoel weggelaten. Ik ga er daarbij vanuit dat u wel begrijpt wat ik bedoel.

Tot genoegen.

Signa inferre! Praege!

uw kather